Depremin Artçıları Neden Oluyor?

Depremin Artçıları Neden Oluyor?

Deprem ülkesi Türkiye’de pek çok insan, depremin artçıları neden oluyor? şeklindeki sorularına yanıt arıyor denebilir. Beklenmedik anda yer kabuğunda oluşan öncü sarsıntıların ardından, artçı depremlerin olduğunu da gördüğümüzde, ne yapmamız ve bu konuda endişelenip endişelenmememiz gerektiğini düşünmek, oldukça doğal bir süreçtir. Öncü depremlerin ardından oluşan, bunlardan daha küçük şiddetteki artçılar, ana depremin hissedildiği bölgede gerçekleşir.

Yer kabuğunun altında ortaya çıkan fiziksel ve kimyasal değişim süreçleri göz önünde bulundurulduğunda, farklı şiddetlerde artçı depremler olması mümkündür. Yerleşimin tek sefer olmamasından dolayı, farklı büyüklerde depremlerin yaşanmasına neden olur. Artçı depremlerin ne zaman biteceği ve ne kadar süreceği konusunda kesin bilgiler ortaya konamamaktadır.

 Öncü, Ana ve Artçı Depremler Arasındaki İlişki

Ana depremlerin nadir olarak, öncü deprem niteliğine sahip olduğu bilinmelidir. Öncü deprem ve artçı depremin arasındaki ilişkinin nasıl olduğunu ele alırken, büyüklüğü 5 civarında olan ana ve öncü depremlerin, çoğunun artçı deprem üretmediğini, pek çok depremden sonra inceleyebiliriz.

Öncü depremle artçı deprem arasındaki fark dikkate alındığında, öncü deprem arkasından şiddetli depremlerin oluşacağına dair beklenti oluşmaktadır. Bir depremi öncü olarak nitelendirme söz konusu olduğunda, sonrasında şiddetli bir depremin yaşanması gerekmektedir. Büyük bir deprem yaşanmadan böyle bir etiketleme yapılamamaktadır.

Artçı şok olarak da ifade edilen artçı depremse, kendinden daha büyük bir depremden sonra meydana gelen depremler ve depremcikler olarak açıklanabilmektedir. Genel itibariyle, öncü depremde fay hattının kırılmayan kısımlarının kırılmasında etkilidir.

Fay hatlarının kırılmayan ve pürüzlü olan kısımlarında ortaya çıktığı da belirtilmektedir. Farklı noktalardaki depremler artçı olarak değerlendirilmez. Kimi zaman faya yakın hatlarda, yer kabuğundaki deformasyon sonucunda meydana gelmektedir.

Artçı Depremlerin Olmasının Olumlu ve Olumsuz Etkileri

Artçı depremlerin olmasının iyi mi, kötü mü olduğuna dair bilimsel veriler yoktur. Bazı kaynaklara göre artçı depremlerin, büyük depremlerin enerjisini kırdığına dair ifadelere rastlansa bile, bazılarına göre daha büyük depremlerin tetikleyicisi olabildiği belirtilmektedir.

Diğer bir açıklamaya göreyse, artçı depremin olması olumlu etki yaratır. Artçı deprem sayesinde, depremin tamamlanması sağlanır. Fay üzerindeki etkinlik azalır. Bu şekilde fay üzerindeki pürüzler giderilmekte ve kırılma esnasındaki deformasyon ortadan kalkmaktadır.

Bununla beraber ana depremlerin yıprattığı binaların yıkılmasına neden olabileceğinden, tehlikeli olabilmektedir. Belli bir süresi olmayan artçı depremler, 1 ayla 2 yıl arasında sürebilmektedir. Özellikle çok yüksek şiddetteki depremlerin artçı sarsıntıları da yüksek olmaktadır. Bu yönden hesaplandığında, net olarak tehlikeli olup olmadığını söylemek doğru olmaz.

Artçı sarsıntıların genel olarak zaman geçtikçe şiddetinin düştüğü gözlemlenebilmektedir. Ana depremler kadar uzun sürmeyen ve şiddeti ana depremin şiddetine ulaşmayan sarsıntılar, orta ve ağır hasarlı binalarda yıkıma yol açabilmektedir.

Kurtarma çalışmalarının yapıldığı enkaz alanlarında çökmelere ve böylece ölümlere neden olabilmektedir. Bu nedenle deprem artçılarının dikkatle takip edilmesi, hayati önem taşımaktadır. Ana depremlerin yaşanmasından ilk saatlerden sonra, artçı deprem etkinliğini kaydederek, bir an önce değerlendirmek, önem arz etmektedir. Artçı depremlerin özellikleri şu şekilde ele alınabilir:

• Ana depremden 0,1 ve 3 birim arasında daha az şiddette depremlerdir.
• Artçı depremlerle ilgili genel kural, artçı depremlerin en büyük değerinin, ana depremin bir puan altında kalması gerektiğidir.
• Artçı depremlerin kapladığı bölgenin görünümü, ana deprem esnasında oluşan fay konumu ve uzunluğu hakkında bilgi vermektedir.
• Artçı şoklar ana depremi oluşturan fay düzleminin veya faya yakın noktalardaki canlı fay üzerinde olabilmektedir.

Büyük Depremler Sorası Oluşan Normal Artçı Şoklar

Deprem gerçeğiyle yüzleşen ülkelerin insanlarını, artçı depremler de korkutuyor denilebilir. Bu nedenle depremin artçıları neden oluyor? tedirginliği, insanlar arasında farklı yorumlara açık olabilir. Artçı depremlerin normal olup olmadığıyla ilgili, insanları paniğe sevk etmeden yapılan uzman yorumlarına kulak vermek en doğrusu olacaktır.

Ana ve öncü depremlerden sonra artçı sarsıntıların olması, son derece normaldir. Bu artçı depremler o kadar fazla olabilir ki, insanların bunların hepsini hissetmesi mümkün değildir. Büyük depremlerin ardından hissedilmeyen yüzlerce depremin olması son derece doğal, aynı zamanda dikkate değerdir.

Ana depremlerde meydana gelen gerilimler neticesinde, yeni bir bastırılmış enerji döngüsünün ortaya çıktığı görülmektedir. Bu şekilde kayalarda yeni fayların oluşması söz konusudur. Böylece depremler, artçı sarsıntılara yol açmaktadır.

Artçı sarsıntılar, bir öncekinden daha küçük olan artçı sarsıntıların birbirini takip etmesiyle devam etmektedir. Yıkıma neden olabilecek büyük bir deprem, muhtemelen ilk birkaç saat içinde artçı şoklar üretecektir. Artçı şokların giderek hızı azalır. Bununla birlikte genel olarak gözlendiğinde, ana depremden ertesi gün meydana gelen artçı şok, ana depremin şiddetinin yarısı kadardır.

10 günlük bir zaman dilimi sonrasındaysa, ana deprem şiddetinin 10 kata kadar düştüğü belirtilmektedir. Artçı şokların 1-2 yıl sürmesi normalken, ana depremden çok uzun süreler sonra dahi sürebilmesi, normal olarak değerlendirilmektedir. Bu artçılar mikro düzeyde olabileceği gibi yüksek denebilecek şiddetlerde oluşabilir.

Artçı Depremlerin Olmasındaki Önemli Etkiler

Depremin artçıları neden oluyor? kaygısının temel nedeni aslında, özellikle halkın, nasıl bir depremle karşı karşıya kaldıklarına dair bilimsel verilere çok hakim olmamasıdır. Her depremde belli bir enerji salınımı ortaya çıkar fakat büyük depremlerde bu durum tek seferde olmamaktadır.

Her büyük depremin sonrasında olan artçı sarsıntı, biraz daha enerji çıkışını sağlamaktadır. Bu yüzden büyük fay içerdiği görülen büyük bir deprem, çok fazla ikincil kırıkların olmasında etkilidir. Artçı şoklar bu yönden, büyük depremlerle kırılmış yer altı tabakalarının yerine iyice yerleşmesinde rol oynar. Böylece fay hattındaki kırıkların kırılma süreçlerini tam manasıyla tamamlayıp, yerine oturması için gereklidir.

Normal süreçte ifade edildiğinde artçı depremler, ana deprem esnasında kayan fayın bir bölümü boyunca görülmektedir. Bu da yer yapısında yeniden ayarlanmaları temsil ediyor diyebiliriz. Tarihsel bir değerlendirme yapıldığında, derin depremleri artçıların izleme olasılığı, sığ depremlere oranla daha az olarak saptanmıştır. Süreç esnasında tabakalar birbiri arasında kayma yapmakta ve böylece yerleşim bir yandan devam etmektedir. Bu depremler birbirinden çok farklı, öngörülemez şiddetlerde de meydana gelmektedir.